Holybreak - Sanktuarium św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy

Sanktuarium św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy

ul. Jana Pawła II 3, 55-100 Trzebnica

Sanktuarium Świętego

św. Jadwiga Śląska

UDOSTĘPNIJ

ZAPISZ

O sanktuarium:

Sanktuarium św. Jadwigi w Trzebnicy – zespół klasztorny wraz z bazyliką pod wezwaniem św. Jadwigi i św. Bartłomieja, będący co najmniej od początku XIV w. sanktuarium w związku z obecnością w bazylice grobu świętej Jadwigi. Historia Klasztor w Trzebnicy ufundował książę Henryk Brodaty w 1202, pod wpływem swojej żony Jadwigi, jako siedzibę pierwszego w Polsce zakonu żeńskiego. Przeznaczono go dla cysterek, sprowadzonych z Bambergu 22 stycznia 1203. W „Księdze Henrykowskiej” znajduje się wypowiedź samego księcia, dotycząca założenia fundacji trzebnickiej: Ojciec mój, szczęsnej pamięci książę Bolesław, założył na odpuszczenie swoich grzechów klasztor i kościół w Lubiążu, a po jego śmierci ja ufundowałem klasztor zakonnic w Trzebnicy ku czci Boga i św. Bartłomieja – apostoła. W akcie fundacyjnym książę Henryk oświadczył także, że klasztor w Trzebnicy buduje na swoich gruntach i własnym kosztem, dla zbawienia duszy ojca, swojej i dusz bliskich. Wiadomość o założeniu klasztoru trzebnickiego jako fundacji przekazała bulla papieża Innocentego III z 22 listopada 1202 roku, na mocy której papież wziął klasztor pod szczególną opiekę. Wprowadzenie sióstr benedyktynek z Bambergu, które w 1218 roku przyjęły regułę cysterską, odbyło się 13 stycznia 1203 roku i zostało przeprowadzone przez biskupa wrocławskiego, Cypriana. Zakon podlegał cystersom z Lubiąża. W 1208–1219 wybudowano w stylu romańskim trójnawowy, jeden z pierwszych w Polsce kościołów ceglanych (długość 80,4 m, szerokość 23,8 m, szerokość transeptu 31,6 m). Szczególnie ważną dla historii architektury jest wybudowana w latach 1268–1269 kaplica św. Jadwigi, która jest pierwszym w Polsce budynkiem zbudowanym w całości w stylu gotyckim. W kaplicy umieszczono szczątki św. Jadwigi. Kaplica jest jednocześnie uważana za najwybitniejszą budowlę XIII-wiecznej Polski. Znaczenie klasztoru szybko wzrosło, gdy w 1212 roku wstąpiła doń Gertruda, córka władców Śląska Henryka I Brodatego i Jadwigi, która w 1232 została ksienią. O dużej randze klasztoru świadczy też fakt, iż od 1214 mieszkały tu i wychowywały się przez kilka lat królewny czeskie – Agnieszka, późniejsza święta wraz z siostrą Anną późniejszą żoną Henryka Pobożnego. Od samego początku bazylika stała się mauzoleum Piastów śląskich, w sumie pochowano tu 22 przedstawicieli tego rodu, m.in. w 1238 – księcia wrocławskiego i krakowskiego Henryka I Brodatego, wcześniej także ks. Konrada Kędzierzawego, małoletniego syna Henryka Brodatego, a w 1267 św. Jadwigę. Obecnie większość z nich leży w podziemiach kaplicy św. Jadwigi. Najazdy husytów połączone z dewastacją klasztoru i majątków klasztornych w 1432 i 1433, a następnie zniszczenia w 1475 dokonane przez węgierską armię Korwina zapoczątkowały długotrwały okres upadku i stagnacji klasztoru, utrwalony przez uwikłanie się Śląska w spory religijne związane z ekspansją protestantyzmu. Z nielicznych dzieł sztuki zamówionych w XVI w. przetrwała głównie wczesnorenesansowa chrzcielnica z początku XVI w. i kilka epitafiów. 16 lipca 1464 roku, na skutek uderzenia pioruna w kościół, zniszczony został dach kaplicy św. Jadwigi, jednak klasztor wtedy ocalał. Kolejny pożar dotknął klasztor i kościół 11 marca 1486 roku, kiedy to spalone zostały ornaty, relikwiarze, książki, kielichy, pacyfikały, organy i inne drogocenne przedmioty. Siostry cysterki z trudem uratowały swoje życie. W dokumencie opatki z 1 maja 1487 roku można przeczytać, że spalony został cały klasztor. Następne pożary notują kroniki z 1505 i 1595 roku, w ich wyniku klasztor został częściowo spalony. Dopiero wzrastająca zamożność Śląska i jego rekatolicyzacja po zakończeniu wojny trzydziestoletniej w 1648 oraz przełomowa dla sojuszu habsbursko-polskiego zwycięska wojna religijno-narodowa z Turcją (bitwa pod Wiedniem w 1683) stworzyły sprzyjającą gospodarczo i politycznie bazę dla zwiększenia kultu św. Jadwigi, z którą identyfikowali się zarówno Polacy jak i katoliccy Habsburgowie. Pierwsze prace nad renowacją świątyni zaczęła w 1676 ksieni Krystyna Pawłowska. Barokizacja świątyni nastąpiła w dwóch głównych etapach. Pierwszy etap przypadł na lata 1680–1685. Po ustanowieniu w 1680 przez papieża Innocentego XI na prośbę Jana Sobieskiego oraz Habsburgów dnia św. Jadwigi jako święta powszechnego w całym Kościele katolickim zakon zainicjował prace artystyczne w kościele celem ożywienia ruchu pielgrzymkowego i umocnienia katolicyzmu w rejonie. Najważniejszym było wyeksponowanie grobu św. Jadwigi w sanktuarium świętej w wielkiej kaplicy św. Jadwigi. W związku z tym, krakowski rzeźbiarz Marcin Bielawski w 1680 wykonał z marmuru: czarnego dębickiego i różowego paczółtowickiego sarkofag z rzeźbą świętej przykryty baldachimem wspartym na 14 kolumnach. W 1685 wyposażono kaplicę w ozdobną ambonę. Jednocześnie w samym kościele Jakub Bielawski (syn Marcina) wykonał w 1685 marmurowy sarkofag dla księcia Henryka I Brodatego i wielkiego mistrza krajowego w Prusach w latach 1279–1280, mistrza krajowego Inflant w latach 1279–1281, mistrza krajowego w Niemczech w latach 1284–1291, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego w latach 1291–1296 Feuchtwangena, gdzie przeniesiono szczątki obu władców, spoczywających wcześniej oddzielnie. Wspólny pochówek męża świętej i kojarzonego z walkami z muzułmanami mistrza zakonnego miało symbolizować triumf chrześcijaństwa nad islamem. Zamówiono cykl 20 obrazów olejnych poświęconych życiu św. Jadwigi wykonanych w pracowni najsłynniejszego malarza śląskiego baroku Willmanna. Malarz ten namalował też w 1685 obraz Męczeństwo św. Bartłomieja dla ówczesnego ołtarza głównego (obecnie w ołtarzu bocznym). Zarówno dla kaplicy św. Jadwigi jak i dla kościoła wykonano szereg ołtarzy (niezachowanych, z wyjątkiem jednego w kaplicy św. Jadwigi). Już po zakończeniu głównych prac w kościele, dobudowano jeszcze północną kruchtę w 1690. Po przywróceniu świetności świątyni, zakonnice postanowiły odnowić bardzo wówczas zaniedbany klasztor. Okazało się, że naprawa zniszczonych budynków, zbudowanych w dodatku w niemodnym już stylu romańskim i zbyt małych jest zbyt kosztowna, dlatego w 1697 wyburzono stary klasztor i rozpoczęto budowę dwukrotnie większego, nowego zespołu gmachów zaprojektowanych przez wrocławskiego architekta Kalkbrennera. Drugi etap barokizacji kościoła przypadł na okres 1730–1760. Zastąpiono wtedy ołtarze główne bazyliki i kaplicy św. Jadwigi (1730) i wszystkie boczne ołtarze (16 w bazylice i 5 w kaplicy św. Jadwigi) nowymi ołtarzami rzeźbionymi w stylu rokoko, zbudowano monumentalną rokokową ambonę w bazylice, zamówiono także szereg mniejszych prac, m.in. chrzcielnicę. Do wykonania tych prac zaproszono czołowych artystów Śląska. Główne prace rzeźbiarskie wykonał Mangoldt w okresie 1739–1745: ołtarz główny bazyliki, ambonę, całopostaciowe rzeźby św. Jadwigi i św. Elżbiety u wejścia do prezbiterium. Oprócz tych drewnianych dzieł, Mangoldt wykonał alabastrową figurę św. Jadwigi, którą umieszczono na sarkofagu świętej, na miejsce wcześniej rzeźby dłuta Bielawskiego, którą przeniesiono do kaplicy św. Jana Chrzciciela ustawiając ją w miejscu krótkotrwałego (1268–1269) pochówku świętej. Z warsztatu Mangoldta pochodzi też jeden z bocznych ołtarzy bazyliki. W tym okresie w kaplicy św. Jadwigi duże epitafium księżnej legnicko-brzeskiej Karoliny powstałe w pracowni Rauchmillera i Pawła oraz Piotra Strudlów. Najważniejsze obrazy tego okresu wykonał dla bazyliki Christian Bentum w 1747–1748. Jego pędzla są oba obrazy ołtarza głównego (Wniebowzięcie NMP i Trójca Święta), dwa obrazy w prezbiterium (opatki trzebnickiej Gertrudy i Śmierć św. Jadwigi) i Śmierć św. Benedykta (kopia obrazu Willmanna) w jednym z bocznych ołtarzy kaplicy św. Jadwigi. Dwa obrazy (św. Anny i św. Józefa) ołtarzy bocznych kaplicy św. Jadwigi namalował F. Scheffler, zachowało się też kilka obrazów ołtarzowych. W tym okresie podjęto też znaczne prace poza kościołem, przede wszystkim w 1734 zakończono budowę Kalwarii na wzgórzach wokół świątyni, a w 1738 ustawiono przed kościołem barokową kolumnę (wysokości 10 m) z Nepomucenem na szczycie. Już po zakończeniu głównych prac tej fazy barokizacji kościoła, w 1780 podjęto decyzję o budowie dużej wieży (68 m) kościelnej w miejscu głównego, romańskiego wejścia od strony zachodniej. Wieża zaprojektowana przez wrocławskiego architekta Dahna ukończona została w 1785.

Czytaj więcej

Relikwie: Relikiwe św. Jadwigi Śląskiej

11 marca 2020 roku około godziny 11.00, podczas prac badawczo-konserwatorskich przy sarkofagu św. Jadwigi, zrządzeniem Bożej Opatrzności, doszło do odkrycia doczesnych szczątków Księżnej Śląska. Wewnątrz sarkofagu był fragment piaskowca, pod którym znajdowała się srebrna skrzyneczka w kształcie trumny ze złoconym, precyzyjnie repusowanym herbem, obsypana kawałkami węgla drzewnego i przykryta warstwą gipsu. Urna była w znakomitym stanie, błyszcząca złotem i srebrem bez żadnej korozji. Pod nią odkryto ołowianą tabliczkę z informacją po łacinie, że są to relikwie złożone w sarkofagu w 1679 roku i przeniesione na to miejsce w 1764. Warstwa gipsu zmieszanego z węglem przekonują nas, że od 256 lat nikt tu nie zaglądał.